Month: Հունվարի 2022

Այս ամիս շատ լավ անցավ, ամիսը սկսվեց ճամբորդությամբ սկզբում գնացինք Սևաբերդ ճամբորդության։ Այնտեղ անցկացրինք շատ լավ ժամանակ ուսուցիչների հետ մոտիկացսնք։ Այս ամիս ուսումնական հարցով շատ լավ սկսվեց ես մասնակցեցի սեմինարների, շատ բան սովորեցի։ Մասնակցել եմ ազգային երգ ու պարին ինջպես նաև մեդյա ուրբաթին։Այս ամիսը շատ հետաքրքիր և ուսուցողական անցավ ինձ համար։

Դասի հղումը։

1․ 2․

• Ի՞նչ դեր ունի տրնասպորտը համաշխարհային տնտեսության գործում:
• Տրանսպորտի դերը համաշխարհային տնտեսության մեջ շատ մեծ է, քանի որ դրա միջոցով անգամ ամենահեռու պետությունները կարող են իրար հետ տնտեսական կապեր հաստատել:
• Տնտեսության զարգացման ներկա փուլում տրանսպորտի, որ տեսակն է ամենաարագը զարգանում: Պատասխանը հիմնավորել՚: 
• Ամենաարագը զարգանում են միջազգային ավտոմոբիլային ուղիները: Դա կապված է ավտոտրանսպորտի միջոցով բեռափոխադրումների միջին հեռավորությունների մեծացման և միջազգային չափանիշներով միջպետական մայրուղային ճանապարհաշինության զարգացման հետ:
• Ուրվագծային քարտեզի վրա նշել հետևյալ ջրային ավազանների ամենախոշոր նավահանգիստները.

Ճապոնական ծով, Միջերկրական ծով, Հյուսիսային ծով, Կարիբյան ծով,Պարսից ծոց, Մեքիսկական ծոց, Արաբական ծով, Բենգալական ծոց, Ջիբրալթարի նեղուց, Բաբ-է-Մանդեբի նեղուց, Հարավ-չինական ծով, Արևելաչինական ծով, պանամայի ջրանցք, Սուեզի ջրանցք, Սև ծով, կարմիր ծով, Բալթիկ ծով, Բոտնիկական ծով, Լա մանշի նեղուց, Արաբական ծով, Բենգալական ծոց, դեղին ծով, Սև ծոց, Կասպից ծով(լիճ), Սպիտակ ծով, Օխոտի ծով, Բերինգի ծով, Բերինգի նեղուց: 

Ճապոնական ծով՝Ճապոնիա-Շիմոնոսեկի;Սայգո,Ռուսաստան;Ֆունակավա-Ուգլիգորսկ;Վաստոչնի, Հարավային Կորեա-Տոնգաե:

Միջերկրական ծով՝Իսպանիա-Վալենսիա,Թուրքիա-Մարպորտ,Հունաստան-Պիրեուս, Իտալիա-Ջոյա Տաուրո:

Հյուսիսային ծով՝Նիդեռլանդներ-Ռոտերդամ,Բելգիա-Անտվերպեն,Գերմանիա-Համբուրգ:

Կարիբյան ծով՝Պանամա-Կոլոն;Պասիֆիկո,Կոլումբիա-Բահիադե Կարտակենա,Էկվադոր-Գույքիլ, Ջամայքա-Կինգստոն:

Պարսից ծոց՝Միացյալ Արաբական Էմիրություններ-Ջազիրաթ;Քուվեյթ; Մինա Ալ Ահմադի,Քաթառ-Ալ Ռայան Մարին, Իռան-Պոր ջազիրե;Ասալույե:

Մեքիսկական ծոց՝ԱՄՆ-Խյուստոն;Լուփ Տերմինալ;Լավակա,Մեկսիկա-Ալտամիրա:

Արաբական ծով՝Հնդկաստան-Մումբաի:

Բենգալական ծոց՝Հնդկաստան-Չենաի:

Ջիբրալթարի նեղուց՝Ջիբրալթար:

Բաբ-է-Մանդեբի նեղուց՝Բաբ էլ Մանդեբիլ:

Հարավ-չինական ծով՝Չինաստան-Գուանջո:

Արևելաչինական ծով՝Չինաստան-Նինգբո:

Պանամայի ջրանցք՝Պանամա-Պանամա Սիթի:

Սուեզի ջրանցք՝Եգիպտոս-Թոֆիկ:

Սև ծով՝Ռումինիա-Կոնստանտա:

Կարմիր ծով՝Եգիպտոս-Շարմել Շեիխ:

Բալթիկ ծով՝Ռուսաստան-Սանկտ Պետերբուրգ:

Դասի հղումը։

Առաջադրանք 1․ Հայակական լեռնաշխարհի լեռնագրություն

• Վերլուծել Հայկական լեռնաշխարհի ֆիզիկաաշխարհագրական դիրքի առանձնահատկությունները:
  Ֆիզիկական քարտեզներում տեսնում ենք, որ Հարավարևմտյան Ասիայի բարձրավանդակների շարքում Հայաստան
• աշխարհը պատկերված է որպես կենտրոնական դիրք գրավող տարածք, որը կրում է Հայկական լեռնաշխարհ անվանումը: Նրանից արևմուտք տարածվում է Փոքրասիական (կամ Անատոլիական) բարձրավանդակը, իսկ հարավարևելյան հարևանությամբ Իրանական բարձրավանդակն է: Հայաստանի ֆիզիկաաշխարհագրական դիրքի նկարագիրը դրանով չի սպառվում: Նրա հյուսիսում Կովկասյան Մեծ լեռնաշղթան է, հարավում` Միջագետքի դաշտավայրը, արևելքում` Կուր — Արաքսյան դաշտավայրը, որը հարում է Կասպից ծովին, հյուսիս -արևմուտքում` Սև
• ծովը, իսկ հարավ -արևմուտքում` Միջերկրական ծովի ափամերձ լեռնաշղթաները:
• Բնութագրել Հայկական լեռնաշխարհի վերաբերյալ աշխարհագրական հետազոտությունները տարբեր ժամանակներում:
  Հայոց պետականության հզորացման ու անկման ժամանակները հանգեցրել են երկրի քաղաքաաշխարհագրական ու տնտեսաաշխարհագրական դիրքի արմատական փոփոխությունների: Երբ Հայաստանը եղել է ծովային պետություն,
• ունեցել է բարեկամ հզոր հարևաններ և, գտնվելով Արևելքն Արևմուտքին կապող միջազգային առևտրական ու տնտեսական կարևոր նշանակություն ունեցող Մետաքսի ճանապարհի վրա` հզորացել է ու բարգավաճել: Դրան հակառակ, շատ հաճախ քաղաքաաշխարհագրական դիրքի փոփոխությունը պետության ու ժողովրդի տառապանքների պատճառ է դարձել: Հայաստանը հայտնվել է թշնամական շրջապատման մեջ, զրկված է եղել ծովային սահմաններից, Արևելքի ու Արևմուտքի, Հյուսիսի ու Հարավի հարևանների համար դարձել է մրցակցության և տևական պատերազմների թատերաբեմ: Նվաճվել ու թալանվել է նրանց կողմից, զրկվել է պետական անկախությունից, իսկ ժողովուրդը ենթարկվել է ճնշման և բռնագաղթի: Այսօր, հարյուրամյակների ընդմիջումից հետո, հայ ժողովուրդը կարողացել է իր անկախությունը վերահաստատել որպես միջազգայնորեն ճանաչված ինքնիշխան պետություն ու
• միջազգային հանրության լիիրավ անդամ և գոյություն ունենալ իր պատմական բնատարածքի շուրջ 10%-ն ընդգրկող սահմաններում:
• Ուրվագծային քարտեզի վրա տեղադրել Հայկական լեռնաշխարհի լեռնագրական հետևյալ միավորները․

• Արևելապոնտական լեռներ
• Հյուսիսային Տավրոս
• Ներքին Տավրոս
• Հայկական կամ հարավային Տավրոս
• Հայկական պար
• Մեծ Կովկասյան լեռնաշղթա
• Միջագետքի դաշտավայր
• Կուր-Արաքսյան դաշտավայրը
• Մեսխեթի լեռներ
•  Թրիալեթի լեռնաշղթա
• Վիրահայոց լեռներ
• Արեգունու լեռներ
• Վարդենիսի լեռներ
• Վայքի լեռներ
• Սյունիքի բարձրավանդակ
•  Ջավախքի բարձրավանդակը (Վրաստան)
•  Բազումի
•  Փամբակի
• Ծաղկունյաց
• Գուգարանց
• Գեղամա
• Բարգուշատի
• Մեղրու լեռներ
• Սևանի լեռները (Հայաստան)
•  Արցախի լեռներ (ԼՂՀ)
• Զանգեզուրի լեռնաշղթա (Հայաստան)

Առաջադրանք 2․ Հայակական լեռնաշխարհի ջրագրություն․

Ուրվագծային քարտեզի վրա տեղադրել Հայկական լեռնաշխարհի ջրագրական առանձին միավորները․

Դասի հղումը։

ՀՀ ջրագրություն

• Արաքս
• Ճորոխ
• Տիգրիս
• Եփրատ
• Ախուրյան
• Կուր
• Քասախ
• Դեբեդ
• Հրազդան
• Արփա
• Վեդի
• Աղստև
• Ազատ
• Որոտան
• Ողջի
• Տավուշ
• Փամբակ
• Ձորագետ
• Գետիկ

1.Աշխարհագրության ուսումնասիրության առարկան, նպատակը և
հիմնական խնդիրները.

Աշխարհագրությունը յուրահատուկ տեղ է զբաղեցնում գիտությունների ամբողջական
համակարգում: Աշխարհագրական հետազոտությունների օբյեկտներից են երկրագնդի
աշխարհագրական թաղանթը, նրա ոլորտները, դրանց կառուցվածքն ու
փոխազդեցությունը, մայրցամաքները, տարածաշրջաններն ու երկրները և այնտեղ
կատարվող երևույթները: Աշխարհագրության ուսումնասիրության
առարկաներն են Երկրի մակերևույթի վրա բնական ու հասարակական բաղադրիչները և
դրանց փոխազդեցության հետևանքով առաջացած տարածական համակարգերը`
աշխարհահամակարգերը (գեոհամակարգեր): Դրանք կարող են լինել բնական,
հասարակական և բնահասարակական:
2.Աշխարհագրության տեղը գիտությունների համակարգում

Աշխարհագրությունը՝ որպես գիտություն, բնական և հասարակական գիտությունների
համակարգերի փոխադարձ շփման միջակայքում է և սերտորեն կապված է դրանցից
յուրաքանչյուրի հետ: Որպես աշխարհագրական թաղանթի բնական բաղադրիչների`
քարոլորտի, մթնոլորտի, ջրոլորտի, կենսոլորտի հետազոտությամբ զբաղվող գիտություն՝
աշխարհագրությունը մտնում է բնական գիտությունների, իսկ որպես մարդոլորտի
մարդկային հասարակության հետազոտությամբ զբաղվող գիտություն`հասարակական
գիտությունների համակարգի մեջ:
Աշխարհագրության երկու հիմնական ճյուղեր են առանձնացնում բնական
աշխարհագրությունը և հասարակական աշխարհագրությունը՝ իրենց ենթաճյուղերով և հետազոտության առարկաներով: Այս երկու ճյուղերը միավորվում են
քարտեզագրությամբ և ընդհանուր աշխարհագրությամբ: Վերջինս ուսումնասիրում է այն
օրենքներն ու օրինաչափությունները, որոնք ընդհանուր են թե՛ բնական, թե՛
հասարակական երևույթների տարածքային փոփոխությունների համար:
Բնական աշխարհագրության կազմում առանձնանում են համալիր գիտություններ,
որոնք ուսումնասիրում են ոչ թե բնության կամ աշխարհագրական թաղանթի առանձին
բաղադրիչները, այլ դրանց փոխազդեցությամբ ձևավորված համալիրները:
3.Աշխարհագրական հետազոտության մեթոդները

Աշխարհագրական գիտելիքները, տեսություններն ու օրինաչափությունները կարող են
հավաստի և իրական լինել, եթե ստացվել են գիտական հատուկ մեթոդներով: Գիտական
հետազոտության մեթոդը գործընթացների, ձևերի ու գործողությունների
ամբողջությունն է, որի կատարումն անհրաժեշտ է նպատակներին հասնելու համար:
Աշխարհագրական հետազոտության մեթոդները կարող են լինել մասնավոր
աշխարհագրական և համաաշխարհագրական: Համաաշխարհագրական առավել
տարածված մեթոդներից են նկարագրականը, համեմատականը, դաշտայինը,
վիճակագրականը, քարտեզագրականը, մաթեմատիկականը, օդատիեզերականը,
աշխարհագրական տեղեկատվականը և այլն: Նկարագրական մեթոդը գիտական
ճանաչողության հնագույն մեթոդներից է:
Համեմատական աշխարհագրական մեթոդը հնարավորություն է տալիս
որոշելու աշխարհագրական օբյեկտների զարգացման պատճառները, գնահատելու
զարգացման պայմաններն ու հեռանկարները, լուծելու աշխարհագրական օբյեկտների
դասակարգման խնդիրը՝ ըստ ընդհանուր և էական հատկանիշների: Օրինակ՝ լճային գոգավորություններն՝ ըստ ծագման,
քաղաքներն՝ ըստ մարդաշատության և այլն:
5.Ներկայացնել աշխարհագրական թաղանթի ոլորտները (մթնոլորտ,
ջրոլորտ, քարոլորտ, կենսոլորտ, մարդոլորը)

1. մթնոլորտ
2. քարոլորտ
3. ջրոլորտ
4. կենսոլորտ
5. մարդոլորդ

6.Աշխարհագրական թաղանթի հիմնական հատկանիշները
(ռիթմիկություն, զոնայականություն)
7.Աշխարհի քաղաքական քարտեզի ձևավորման պատմությունը
8.Աշխարհի երկրների դասակարգումն ու տիպաբանությունը
9.Զարգացած և զարգացող երկրներ
10.Աշխարհի բնակչության թիվը և շարժը
11.Բնակչության վերարատադրություն
12.Բնակչության սեռատարիքային կազմը
13.Բնակչության ազգային կազմը
14.Հայկական լեռնաշխարհի ընդհանուր բնութագիրը։
15.Հայաստանի Հանրապետության ընդհանուր բնութագիրը։
16.Լոռու մարզի ընդհանուր բնութագիրը։
17.Տավուշի մարզի ընդհանուր բնութագիրը։

1. Աշխարհագրության ուսումնասիրության առարկան, նպատակը և
   հիմնական խնդիրները.

Աշխարհագրությունը յուրահատուկ տեղ է զբաղեցնում գիտությունների ամբողջական
համակարգում: Աշխարհագրական հետազոտությունների օբյեկտներից են երկրագնդի
աշխարհագրական թաղանթը, նրա ոլորտները, դրանց կառուցվածքն ու
փոխազդեցությունը, մայրցամաքները, տարածաշրջաններն ու երկրները և այնտեղ
կատարվող երևույթները: Աշխարհագրության ուսումնասիրության
առարկաներն են Երկրի մակերևույթի վրա բնական ու հասարակական բաղադրիչները և
դրանց փոխազդեցության հետևանքով առաջացած տարածական համակարգերը`
աշխարհահամակարգերը (գեոհամակարգեր): Դրանք կարող են լինել բնական,
հասարակական և բնահասարակական:
2.Աշխարհագրության տեղը գիտությունների համակարգում

Աշխարհագրությունը՝ որպես գիտություն, բնական և հասարակական գիտությունների
համակարգերի փոխադարձ շփման միջակայքում է և սերտորեն կապված է դրանցից
յուրաքանչյուրի հետ: Որպես աշխարհագրական թաղանթի բնական բաղադրիչների`
քարոլորտի, մթնոլորտի, ջրոլորտի, կենսոլորտի հետազոտությամբ զբաղվող գիտություն՝
աշխարհագրությունը մտնում է բնական գիտությունների, իսկ որպես մարդոլորտի
մարդկային հասարակության հետազոտությամբ զբաղվող գիտություն`հասարակական
գիտությունների համակարգի մեջ:
Աշխարհագրության երկու հիմնական ճյուղեր են առանձնացնում բնական
աշխարհագրությունը և հասարակական աշխարհագրությունը՝ իրենց ենթաճյուղերով և հետազոտության առարկաներով: Այս երկու ճյուղերը միավորվում են
քարտեզագրությամբ և ընդհանուր աշխարհագրությամբ: Վերջինս ուսումնասիրում է այն
օրենքներն ու օրինաչափությունները, որոնք ընդհանուր են թե՛ բնական, թե՛
հասարակական երևույթների տարածքային փոփոխությունների համար:
Բնական աշխարհագրության կազմում առանձնանում են համալիր գիտություններ,
որոնք ուսումնասիրում են ոչ թե բնության կամ աշխարհագրական թաղանթի առանձին
բաղադրիչները, այլ դրանց փոխազդեցությամբ ձևավորված համալիրները:
3.Աշխարհագրական հետազոտության մեթոդները

Աշխարհագրական գիտելիքները, տեսություններն ու օրինաչափությունները կարող են
հավաստի և իրական լինել, եթե ստացվել են գիտական հատուկ մեթոդներով: Գիտական
հետազոտության մեթոդը գործընթացների, ձևերի ու գործողությունների
ամբողջությունն է, որի կատարումն անհրաժեշտ է նպատակներին հասնելու համար:
Աշխարհագրական հետազոտության մեթոդները կարող են լինել մասնավոր
աշխարհագրական և համաաշխարհագրական: Համաաշխարհագրական առավել
տարածված մեթոդներից են նկարագրականը, համեմատականը, դաշտայինը,
վիճակագրականը, քարտեզագրականը, մաթեմատիկականը, օդատիեզերականը,
աշխարհագրական տեղեկատվականը և այլն: Նկարագրական մեթոդը գիտական
ճանաչողության հնագույն մեթոդներից է:
Համեմատական աշխարհագրական մեթոդը հնարավորություն է տալիս
որոշելու աշխարհագրական օբյեկտների զարգացման պատճառները, գնահատելու
զարգացման պայմաններն ու հեռանկարները, լուծելու աշխարհագրական օբյեկտների
դասակարգման խնդիրը՝ ըստ ընդհանուր և էական հատկանիշների: Օրինակ՝ լճային գոգավորություններն՝ ըստ ծագման,
քաղաքներն՝ ըստ մարդաշատության և այլն:
5.Ներկայացնել աշխարհագրական թաղանթի ոլորտները (մթնոլորտ,
ջրոլորտ, քարոլորտ, կենսոլորտ, մարդոլորը)

1. մթնոլորտ
2. քարոլորտ
3. ջրոլորտ
4. կենսոլորտ
5. մարդոլորդ

6.Աշխարհագրական թաղանթի հիմնական հատկանիշները
(ռիթմիկություն, զոնայականություն)

Ռիթմիկություն ասելով՝ հասկանում ենք միանման երևույթների կրկնությունը
ժամանակի մեջ: Նման երևույթի ամեն մի կրկնություն արտաքնապես է միայն նման, իսկ
իրականում այն էությամբ զգալիորեն տարբերվում է իր նախորդից: Ռիթմիկություն ունեն տեղումները, ճնշման փոփոխությունները,հրաբուխները, բույսերի և կենդանիների աճը:

Զոնայականությունը հասարակածից բևեռներ ուղղությամբ բնական բաղադրիչների ու դրանցից կազմված բնական համալիրների օրինաչափ փոփոխումն է:

7.Աշխարհի քաղաքական քարտեզի ձևավորման պատմությունը

Հին աշխարհի առաջին մեծ երկրները մտնում են խոշոր իրադարձությունների ասպարեզ: Սա փառահեղ Հին Եգիպտոս է, ուժեղ Հունաստան եւ անպարտելի Հռոմեական կայսրություն: Միեւնույն ժամանակ, Կենտրոնական եւ Արեւելյան Ասիայում զգալիորեն ավելի զգալի, բայց բավական զարգացած պետություններ են եղել: Նրանց պատմական շրջանը ավարտվում է 5-րդ դարում: Ընդհանրապես ենթադրվում է, որ այս պահին է, որ ստրուկ համակարգը անցնում է անցյալի:

ՄԻՋՆԱԴԱՐՅԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԱՇՐՋԱՆ

Մեր մտքում, 5-ից 15-րդ դարերի ընթացքում, շատ փոփոխություններ եղան, որ մեկ նախադասություն չի ներառում: Եթե այդ ժամանակի պատմաբանները գիտեին, թե ինչ է աշխարհը, ապա դրա ձեւավորման փուլերը բաժանվում են առանձին մասերի: Ի վերջո, հիշեք, որ այս ընթացքում քրիստոնեությունը ծնվեց, Կիեւյան ռուսը ծնվել եւ բաժանվել է, սկսվում է Մոսկվայի պետությունը: Եվրոպայում մեծ ֆեոդալական պետությունները ուժ են ստանում: Առաջին հերթին դա Իսպանիա եւ Պորտուգալիա է, որոնք միմյանց հետ վազում են նոր աշխարհագրական հայտնագործություններ կատարելու համար:

Միեւնույն ժամանակ, աշխարհի քաղաքական քարտեզը անընդհատ փոխվում է: Այդ ժամանակի ձեւավորման փուլերը կփոխեն շատ պետությունների ապագա ճակատագիրը: Մի քանի հարյուր տարի կլինի հզոր Օսմանյան կայսրությունը, որը գրավել է Եվրոպայի, Ասիայի եւ Աֆրիկայի պետությունները:

ՆՈՐ ԺԱՄԱՆԱԿԱՇՐՋԱՆ

Հատկապես հաճախ 19-րդ եւ 20-րդ դարերի շրջանում աշխարհի քաղաքական քարտեզը փոխվեց: Այդ ժամանակաշրջանում ձեւավորման փուլերը կախված էին հաջող ռազմական արշավների արդյունքներից: Այսպիսով, եթե 1876 թվականին Աֆրիկայի տարածքի ընդամենը 10% -ը գրավեց եվրոպական երկրները, ապա նրանք կարողացան գրավել տաք մայրցամաքի ամբողջ տարածքի 90% -ը: Նոր 20-րդ դարում ամբողջ աշխարհը արդեն մտել է գրեթե բաժանված գերտերությունների միջեւ:

ՆՈՐԱԳՈՒՅՆ ՓՈՒԼ

Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո աշխարհի վերաբաշխումը համաշխարհային հանրության մեջ մեծ փոփոխություններ է մտցրել : Առաջին հերթին անհետացավ չորս հզոր կայսրությունները: Սա Բրիտանիա է, Օսմանյան կայսրությունը, Ռուսական կայսրությունը եւ Գերմանիան: Իրենց տեղում են ձեւավորվել բազմաթիվ նոր պետություններ:

Միեւնույն ժամանակ, նոր սցենար է առաջանում `սոցիալիզմ: Աշխարհի քարտեզի վրա հսկայական պետություն կա `ԽՍՀՄ միություն:

Այս փուլում որոշ պատմաբաններ շարունակում են գրել նորագույն շրջանի մասին, սակայն այժմ համարվում է, որ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտին սկսվում է աշխարհի քաղաքական քարտեզի ձեւավորման ժամանակակից փուլը:

ԺԱՄԱՆԱԿԱԿԻՑ ՓՈՒԼԸ

Միեւնույն ժամանակ, Մերձավոր Արեւելքում շարունակվում են փոփոխությունները: Կա մի քանի արաբական պետությունների միավորումը: Եվրոպայում գոյություն ունի միասնական Գերմանիա եւ FRY- ի միություն, որի արդյունքում Բոսնիան եւ Հերցեգովինան, Մակեդոնիան, Խորվաթիան, Սերբիան եւ Չերնոգորան:

8.Աշխարհի երկրների դասակարգումն ու տիպաբանությունը

Ըստ տարածքի մեծության՝
ընդունված է երկրները բաժանել գերխոշոր (երկիր–հսկաներ), խոշոր, միջին, ոչ մեծ և
միկրոպետություններ (գաճաճ) խմբերի: Օրինակ՝ Եվրոպայում խոշոր պետություն կարող
է համարվել Ֆրանսիան, միջին՝ Մեծ Բրիտանիան, ոչ մեծ՝ Մակեդոնիան,
միկրոպետություն՝ Սան Մարինոն: Նաև կարելի է աշխարհի երկրները խմբավորել ըստ բնակչության
թվի: Աշխարհում 11 երկիր համարվում է հսկա (աղ. 5): Դրանք ունեն 100 մլն–ից ավելի
բնակչություն: Այս երկրներին բաժին է ընկնում աշխարհի բնակչության 60%–ից ավելին:

Երբեմն երկրները դասակարգվում են նաև ըստ
աշխարհագրական դիրքի: Ըստ այդ ցուցանիշի՝
առանձնացնում են ծովափնյա երկրներ ու դեպի ծով
ելք չունեցող երկրներ: Ցամաքային երկրները շատ
են հասարակածային Աֆրիկայում, Եվրոպայում և
Ասիայում

Ժամանակակից աշխարհում առավել մեծ հետաքրքրություն է ներկայացնում
երկրների տիպաբանությունն՝ ըստ սոցիալ–տնտեսական զարգացման մակարդակի և
ըստ քաղաքացիների նյութական ու հասարակական բարիքների բավարարվածության
աստիճանի

9.Զարգացած և զարգացող երկրներ

Զարգացող երկրներ: Սրանք մոտ 150 երկրներ են, որոնք զբաղեցնում են երկրագնդի
ցամաքային տարածքի կեսից ավելին: Սրանք հիմնականում Ասիայի, Աֆրիկայի, Լատինական Ամերիկայի
և Օվկիանիայի նախկին գաղութային տարածքներն են: Ընդհանուր բնութագիրը սուր հակասությունը քաղաքական անկախության և տնտեսական
կախվածության միջև, տնտեսության մինչկապիտալիստական ձևերի պահպանումը,
տնտեսության ագրարահումքային և հանքահումքային բնույթը, արդյունաբերական
զարգացած երկրներին հսկայածավալ պարտքերը:

Զարգացած երկրներ: Սրանց թվին են պատկանում նախ և առաջ ԱՄՆ–ն,
Ճապոնիան, Կանադան, Արևմտյան Եվրոպայի երկրները, Ավստրալական Միությունը,
Նոր Զելանդիան, Իսրայելը և Հարավաֆրիկյան Հանրապետությունը: Զարգացած երկրներն
առանձնանում են շուկայական հարաբերությունների զարգացման հասուն
մակարդակով, բնակչության մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ–ի բարձր ցուցանիշով, ներքին
կայունությամբ: Մեծ է այս երկրների դերը համաշխարհային տնտեսության և
քաղաքականության մեջ:

10.Աշխարհի բնակչության թիվը և շարժը

Աշխարհի բնակչությունը ներկայումս ապրող մարդկանց ընդհանուր քանակն է և ըստ հաշվարկների 2019 թվականի ապրիլին կազմում էր 7,7 միլիարդ: Մարդկության պատմությանը պահանջվել է ավելի քան 200.000 տարի, որպեսզի աշխարհի բնակչությունը հասնի 1 միլիարդի և դրանից հետո միայն 200 տարի, որպեսզի հասնի 7 միլիարդի:

Աճը դանդաղել է 2010-ից 2015 թվականներին` կազմելով 1,2 տոկոս և ըստ կանխատեսումների կշարունակի դանդաղել 21-րդ դարի մնացած հատվածում: Այնուամենայնիվ գլոբալ բնակչությունը շարունակում է աճել և կանխատեսվում է, որ կհասնի 10 միլիարդի 2050 թվականին և ավելի քան 11 միլիարդի 2100 թվականին:

11.Բնակչության վերարատադրություն

Բնակչության վերարտադրություն մարդկանց սերունդների մշտական հերթափոխությունը, որը բնակչության բնական և մեխանիկական շարժերի ամբողջությունն է։ Ողջ աշխարհի բնակչության վերարտադրությունը միայն բնական շարժի արդյունք է ։
12.Բնակչության սեռատարիքային կազմը

Բնակչության սեռային կազմը ցույց է տալիս, թե ինչպիսին է տղամարդկանց և կանանց թվաքանակի հարաբերակցությունը։ Սեռային կազմը տարբեր է ինչպես բնակչության առանձին տարիքային խմբերում, այնպես էլ աշխարհագրորեն՝ աշխարհի տարբեր տարածաշրջաններում և երկրներում։ Միջինացված տվյալներով` աշխարհում 100 նորածին աղջկա հաշվով ծնվում է 105−­106 տղա։ 

13.Բնակչության ազգային կազմը

Աշխարհում հաշվվում է շուրջ 3−­4 հազար ժողովուրդ (էթնոս), որոնք միմյանցից տարբերվում են թվաքանակով, լեզվով, մշակույթով, սովորույթներով, էթնիկական (ազգային) ինքնագիտակցությամբ։ Տարբերում են միազգ, երկազգ և բազմազգ պետություններ՝ հաշվի առնելով այն, թե նրանց բնակչության ընդհանուր թվաքանակում ո՞ր ազգն է գերակշռում:

14.Հայկական լեռնաշխարհի ընդհանուր բնութագիրը։

այկական լեռնաշխարհն Առաջավոր Ասիայի երիտասարդ լեռնային գոտու խոշոր (մոտ 400 հզ․ քառ.կմ) միավորներից է, որը գտնվում է Սև ծովի, Անդրկովկասի դաշտավայրերի, Իրանական բարձրավանդակի և Ջեզիրեի (Հայկական Միջագետք) ցածրադիր սարահարթերի միջև։ Այն հարավ-արրելքում փոխանցվում է Իրանական, արևմուտքում՝ Անատոլական բարձրավանդակներին։ Հայկական լեռնաշխարհը բարդ ու բազմաձև ռելիեֆով, միջին բարձրության լեռների տիրապետությամբ միասնական և ինքնատիպ լեռնային երկիր է։

Հայկական լեռնաշխարհի առավելագույն բարձրությունը 5165 մ է՝ Մասիս (Արարատ) լեռ, միջին բարձրությունը՝ 1700 մ, որը գերազանցում է հարևան Անատոլական և Իրանական բարձրավանդակների միջին բարձրություններին։

Արևելյան Պոնտոս լեռների համակարգը (Ջանիկ, Դիրեսուն, Դյու մուշխանե, Զիգանա, Տրապիզոնի, Լազիս տանի) տարածվում է Հայկական լեռնաշխարհի հյուսի-ում, Սև ծովի, Կելկիտի (Գայլ գետ) և ճորոխի գետահովիտների միջև, ավելի քան 400 կմ երկարությամբ և 60— 100 կմ լայնությամբ։ Բաղկացած է արլ․ և արմ․ առանցքային լեռնաշղթաներից։ Լեռնահամակարգի առավել բարձր կետը 3937 մ է (Քաջքար լեռ)։

Հայկական (Արևելյան) Տավրոսը լեռնաշխարհի հարավային լեռնահամակարգն է, որը նեղ (35—100 կմ) գո տիով, զուգահեռականի ուղղությամբ ձգվում է Ջեյհան գետի միջին ավազանից մինչև Բիթլիս (Բաղեշ) գետը։ Այստեղ նշանավոր են Նուրհակի, Մալաթիայի, Արղնիի, Իլիջայի և Սասունի լեռնախմբերը։ Բարձր կետը Մարութասարն է (2967 մ)։

Հայկական լեռնաշխարհի հյուսիս-արևելյան լեռնա համակարգը՝ Փոքր Կովկասը, ձգվում է Արաքսի հովտից (Մեղրու կիրճից) մինչև Աև ծով, մոտ 600 կմ երկարությամբ և 50—90 կմ լայնությամբ։  

15.Հայաստանի Հանրապետության ընդհանուր բնութագիրը։

Հայաստանի աշխարհագրություն, Հայաստանի Հանրապետության աշխարհագրություն։ Հայաստանը ծով ելք չունեցող երկիր է Հարավային Կովկասում և Հարավարևմտյան Ասիայում։ Գտնվում է Հայկական լեռնաշխարհի հյուսիս-արևելքում (որը նաև անվանում են Պատմական Հայաստան), Սև և Կասպից ծովի մեջտեղը, հյուսիսից և արևելքից շրջապատված է Փոքր Կովկասի լեռնաշղթաներով։ Սահմանակցում է Վրաստանի, Ադրբեջանի, Իրանի, Թուրքիայի և չճանաչված Արցախի հետ։

16.Լոռու մարզի ընդհանուր բնութագիրը։

Աշխարհագրական դիրքը՝ Հայաստանի Հանրապետության հյուսիս
Բնակավայրերը՝ ծովի մակերևույթից 520-ից 1800մ բարձրության վրա
Պետական սահմանը՝ Վրաստանի Հանրապետության հետ՝ 110 կմ
Տարածությունը` 3799 քառ. կմ
Բնակչության թիվը` 212.6 հազար մարդ

ՀՀ Լոռու մարզը տարածքի մեծությամբ երրորդն է հանրապետությունում (զբաղեցնում է ՀՀ տարածքի 12.7 %-ը): Գտնվում է հանրապետության հյուսիսում, սահմանակից է Վրաստանի Հանրապետությանը (110կմ երկարությամբ), արեւմուտքից Շիրակի, արեւելքից Տավուշի, հարավից Կոտայքի եւ Արագածոտնի մարզերին: Սահմանամերձ բնակավայրերն են Արծնի, Ապավեն, Ձորամուտ, Պաղաղբյուր, Ջիլիզա:

17.Տավուշի մարզի ընդհանուր բնութագիրը։

ՀՀ Տավուշի մարզը գտնվում է Հայաստանի Հանրապետության տարածքի հյուսիս-արևելյան հատվածում։ Այն ընդգրկում է Իջևանի, Դիլիջանի, Նոյեմբերյանի և Բերդի (Շամշադինի) տարածաշրջանները: Մարզը հարավում սահմանակից է ՀՀ Գեղարքունիքի և Կոտայքի մարզերին, արևմուտքում՝ ՀՀ Լոռու մարզին, հյուսիսում` Վրաստանին և արևելքում՝ Ադրբեջանին:

ՀՀ Տավուշի մարզի տարածքը չափազանց հարուստ է պատմամշակութային կառույցներով՝ վանքային համալիրներ, բերդեր, խաչքարեր, կամուրջներ, դամբարաններ, հուշակոթողներ, հուշաղբյուրներ: Հատկանշական են Գոշավանքը, Հաղարծնի համալիրը, Տավուշի բերդը և այլն։

Էլեկտրական երևույթները բացատրելու համար անհրաժեշտ է պարզել ատոմի կառուցվածքը: Այդ ուղղությամբ առաջին հայտնագործությունը կատարեց անգլիացի գիտնական Ջ.  Թոմսոնը: 1898 թվականին նա հայտնաբերեց ատոմի կազմի մեջ մտնող և տարրական լիցք կրող փոքրագույն մասնիկը՝ էլեկտրոնը:

Դ. Ի. Մենդելեևի քիմիական տարրերի պարբերական աղյուսակում տարրերի կարգաթիվը՝ Z-ը, համընկնում է սովորական վիճակում տվյալ տարրերի ատոմի մեջ պարունակվող էլեկտրոննեի թվի հետ, հետևաբար էլեկտրոնների գումարային լիցքը ատոմում հավասար է՝ qէլ.=−Z⋅e Միջուկի լիցքը կլինի՝ qմիջ.=+Z⋅e Ատոմի միջուկը ևս բարդ կառուցվածք ունի. նրա կազմության մեջ մտնում են տարրական դրական լիցք կրող մարմիններ՝ պրոտոններ: qp=e=1,6⋅10−19կլ

Նյութը վերցրած է Իմ դպրոց կայքից:

Крик «Горько!» является старой традицией, которая есть на всех русских свадьбах. Под эти возгласы молодожены целуются, а гости выпивают за здоровье молодых. Многие считают, что это исключительно русская особенность, которая позже перешла в культуры остальных славянских народов.

«Горка!»

Первая связана со свадебными развлечениями, которые обычно устраивались зимой или поздней осенью. В эту пору рядом с домом девушки сооружали ледяную горку. На её вершине стояла невеста со своими подругами. Жениху со своей командой нужно было забраться по скользкой круче. Присутствующие гости кричали «Горка!», пока молодой человек пытался достигнуть цели.

Добравшись до избранницы, парень целовал свою суженную перед гостями, а его друзья целовали подружек. После этого все со смехом катились вниз. Сегодняшние свадьбы обходятся без горок, но возглас «Горка!» остался, изменившись в «Горько!».

Перехитрить нечисть

Ещё одна версия связана с другим свадебным обрядом, когда невесте предстояло обойти гостей с подносом. Гостям нужно было бросать на него деньги, а затем брать стопку с водкой и со словом «Горько!» выпивать спиртное и целовать невесту. Женихи не одобряли эту традицию, поэтому сегодня с таким возгласом целуются исключительно молодожёны.

Другая история связана со старыми суевериями. Наши предки верили в существование тёмных сил и всяческих духов, которые любили устраивать пакости. Потусторонним существам крайне не нравилось, когда люди громко выражали свою радость. Гости кричали «Горько!», чтобы обхитрить нечисть и отвести сглаз от супругов

Существуют романтичная теория, которая гласит, что целование под крики «Горько!» подслащает вино, которое кому-то могло показаться пресным.

Есть интересная байка о том, что крик «Горько!» — это напоминание жениху и невесте о тех днях, которые они прожили вдали друг от друга. Гости призывают их целоваться чаще, чтобы все плохое оставались в прошлом, а в супружеской жизни оставалось место лишь сладкому.

Ժողովրդական տարազը, սերտորեն կապված լինելով ժողովրդի պատմության ու մշակույթի, ազգային ինքնատիպ խառնվածքի, գեղագիտական նախասիրությունների ու ընկալումների հետ, էթնիկ ցուցիչի կարևորագույն դեր է կատարում․ հայկական տարազը բացառություն չէ, այն լավագույնս բնորոշում է հայ մարդու բնավորությունը, վերջինիս կապն իր պատմության, ավանդույթների, մշակույթի, բնության հետ, մյուս կողմից էլ հայկական լեռնաշխարհի ամեն մի տարածաշրջան իր ուրույն հետքն է թողել հայկական ավանդական հագուստի ու զարդեղենի վրա։ Հայկական ավանդութային տարազախմբում կնոջ Սյունիք-արցախյան տարազը միակն է, որը պահպանվել է մինչև մեր օրերը։ Արցախի, Սյունիքի, Սիսիանի, Գորիսի բնակավայրերում (Սյունիք-արցախյան տարազախմբի ընդգրկման շրջանը բավականին լայն է) մինչև վերջերս կարելի էր տեսնել հայկական ավանդական տարազով տատիկների․ Արցախ աշխարհում նրանց կոչում են «այա» մայրիկ, կամ` «խըլեղով» (արխալուղ, երեքփեշկանի պարեգոտ հագած) կին:

Հարուստ կանանց վերարկուի վրա 2 սմ նեղ ժապավենով արվում էր ոսկեթել ասեղնագործություն և օգտագործվում էր որպես զարդարանք: Կարմիր թավիշե վերարկուի եզրերին կարում էին աղվեսի մորթի և կանաչ գույնի կտորե նեղ ժապավեն: Թևքերը կարճ էր արվում: Թևաբերանում նույնպես կարվում էին մորթի և կանաչ գույնի ժապավեն: Այն երեք փեղկանի էր, այսինքն առաջամասը բաց էր, կողքերից` նույնպես, և ժողովրդական լեզվով կոչվում երեքփեշկանի: Հագնում էին կարմիր սատինե հագուստ (հալավը) , կանաչ վերնազգեստ` վրան քուրք:

 Սյունիքում և Արցախում կանացի զարդերը արծաթից էին, ինչը շատ էր շքեղացնում զգեստը: Գլխի հարդարանքը ճոխ էր արծաթյա ճակտնոցով, քունքերին արծաթյա գինդերի շարանով: Գլխաշորը ամրացնելու համար գլխին օգտագործում էին քորոց-չանգալը, որը շատ ճոխ և գեղեցիկ զարդ էր: Այն ուներ բազմաթիվ կախիկներ, շղթաներ և բոժոժներ: Հագուստի թևերը և թևի բերանները զարդարված էին լինում բոժօժներով և արծաթէ սրմայով: Գոտին` սև կաշվի վրա ամրացված արծաթյա կոճակներով է և Արցախին բնորոշ գեղեցիկ ու արտահայտիչ ճարմանդով: Գուլպաները գործում էին բրդյա թելերով, իսկ ոտնամանների ծայրերը սոլերի նման բարձրացած և ոլորած էին:

Արցախի տարազի մի տարատեսակը Մեղրու տարազն է: Մեղրու կանացի տարազի գլխի հարդարանքի մեջ ականջակալ-քունքազարդի շարանը ունի արծաթե շատ նուրբ կախիկներ, որի ծայրերի մարջանի ուլունքները հիշեցնում են հոնի հատիկներին: Վերջինս շատ հարուստ տեսք է տալիս գլխի հարդարանքին:

Զանգեզուրի և Մեղրիի տարազների մեջ կան որոշակի նմանություններ: Զանգեզուրի կանայք հագնում էին կարմրագույն Հալավ (զգեստ) և վրայից մինչև ծնկները կանաչագույն Արխալուղ (զգեստ մինչև ծնկներ), հատուկ են արխալուղի թևերը, նշանավոր են իրենց երկարությամբ, երիզներով և արծաթե զարդերով զարդարված աշխատանքներով:     Գլխահարդարը բավականին բարդ է, նա կրում է Մետակը՝ միայն մի կտորից բաղկացած, որը կապվում է ծոծրակին և վրայից Պալտին (կանանց գլխին դնելու և վրան գլխակապի մյուս մասերը սարքելու կտորից շրջանակ), որի վրայից կապվում է երկրորդ Մետակը:

Աղղբյուրներ՝ 1) հղում, 2) հղում, 3) հղում